Het is bijna zo ver! Op 18 september komen leraren, schoolleiders, curriculumexperts van SLO en toetsexperts van CvTE en stichting Cito bij elkaar in het Post Plaza Hotel in Leeuwarden. De aftrap van het schooljaar waarin we met acht scholen de vijf conceptexamenprogramma’s voor vmbo-bb, -kb, -gl/tl, havo en vwo en de drie bijbehorende conceptsyllabi voor vmbo-gl/tl, havo, vwo beproeven.

Wat houdt dit in en hoe pakken we dit aan? Je leest het in dit bericht.

Een ambitieus en betekenisvol curriculum Fries

Twee jaar lang werkte een vakvernieuwingscommissie met vele anderen aan een eerste versie van de programma’s Friese taal en cultuur (versie 1). Zij formuleerden inhouden die voor leerlingen relevant zijn om te leren, te kennen, kunnen en ervaren. Een ambitieus en betekenisvol curriculum!  

Daarna maakte de syllabuscommissie drie conceptsyllabi voor de inhouden die aan het centraal examen zijn toegewezen. SLO scherpte daarop de programma’s Friese taal en cultuur op onderdelen aan (versie 2). Niet alleen een ambitieus en betekenisvol maar ook examineerbaar curriculum!  

Wat is er nieuw?

Bij het vak Friese taal en cultuur springen twee ‘nieuwigheden’ er echt uit.

We gaan het vak uitrollen op vmbo-bb en -kb. De conceptexamenprogramma's worden daar én beproefd én uitgerold in leerjaar 3, want deze leerlingen en  leraren beginnen in september al! In deze leerwegen wordt het vak Friese taal en cultuur alleen met schoolexamens afgesloten.

Voor vmbo-gl/tl, havo en vwo heeft de syllabuscommissie een geheel nieuwe vorm van specificaties ontwikkeld bij domein C1 Fries erfgoed. Aan de hand van invalshoeken (teksten over Friese thema's) richten de leraren een onderwijsprogramma in waarin inhouden over Fries erfgoed in samenhang met de taalvaardigheden en kennis over taalbewustzijn worden onderwezen. Ook de voorbeeldopgaven die door stichting Cito worden ontwikkeld gaan uit van die invalshoeken.  

Is het ook een bruikbaar én uitvoerbaar curriculum?

Die vraag staat centraal als we met leerlingen, leraren en schoolleiders aan de slag gaan. We doen het werk van de commissies dus niet dunnetjes over, maar we toetsen de conceptopbrengsten aan de praktijk. 

Een belangrijke fase, want:

• met leraren en schoolleiders toetsen we in hoeverre de conceptexamenprogramma’s (en -syllabi) bruikbaar zijn voor het maken van onderwijs- en toetsprogramma’s in bovenbouw vmbo, havo en vwo
• met leerlingen en leraren toetsen we in hoeverre de conceptexamenprogramma’s (en -syllabi) effectief zijn en dus leiden tot gewenste opbrengsten bij leerlingen en haalbaar zijn voor leerlingen én leraren
• met leraren en schoolleiders onderzoeken we wat de randvoorwaarden zijn voor implementatie op alle scholen
• met leraren, schoolleiders en alle betrokkenen evalueren we de wijze waarop we de fase van beproeven organiseren voor toekomstige programma’s die nog met de onderwijspraktijk beproefd moeten worden.  

Wat willen we concreet weten?

De belangrijkste vragen waar we met leerlingen, leraren, schoolleiders en andere betrokkenen een antwoord op gaan zoeken, zijn voor Fries:

• Is het haalbaar om voldoende tijd en aandacht te schenken aan de taalvaardigheden? Nu ook taal- en cultuurbewustzijn zijn opgenomen in het curriculum. En hoe ziet samenhang tussen deze inhouden er concreet uit?
• Is de verschuiving van taalleren naar taal-én-cultuurleren nuttig voor leerlingen en gaat het bijdragen aan hun taalvaardigheid en culturele (taal)kennis?  
  De nieuwe eindtermen over tekstbegrip schrijven een breed en gevarieerd gebruik van teksten voor in allerlei genres. In hoeverre zijn de eindtermen bruikbaar om passende onderwijsactiviteiten te ontwikkelen?
• Bieden de ervaringsdoelen, waaronder het experimenteren met creatief taalgebruik en het opdoen van culturele ervaringen, voldoende houvast om in de onderwijspraktijk betekenisvol en in samenhang met andere inhouden vorm te geven? En welke inspanning van een leerling verwachten we dan concreet met het oog op ervaringen of expressieve reacties?  
• De syllabuscommissie heeft bij domein C1 invalshoeken geschreven die inhoudelijk richting en ruimte moeten geven aan onderwijs en toetsing rondom Fries erfgoed. In hoeverre zijn deze invalshoeken bruikbaar voor het inrichten van een onderwijs- en toetsprogramma?
• Bieden de conceptexamenprogramma's (en -syllabi) voldoende richting om betekenisvol te differentiëren tussen de schoolsoorten en leerwegen, zowel qua inhoud als niveau?
• Specifiek voor vmbo-bb en -kb waar het vak Fries nieuw start: bieden de conceptexamenprogramma's voldoende houvast aan leraren die starten met het vak Friese taal en cultuur op hun school?  
• En voor vmbo-gl/tl, havo en vwo: hier zijn naast het kerncurriculum ook drie keuzedomeinen opgenomen. In hoeverre passen deze keuzedomeinen bij het kerncurriculum en zijn de gekozen inhouden nuttig voor leerlingen?
   

Zo beproeven we

We beginnen op 18 september 2025 met een startdag in Leeuwarden. We gaan aan de slag met de conceptexamenprogramma’s (en -syllabi) en geven leraren inzicht in de inhouden die we gaan beproeven. Ook brengen we in kaart of er nog laatste (kleine) bijstellingen nodig zijn in het Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA).

Voor vmbo-gl/tl, havo en vwo

Vanaf de startdag tot de herfstvakantie bereiden leraren samen met onze curriculumexperts lessen voor. In de perioden tussen de herfst- en kerstvakantie geven de leraren les in de nieuwe inhouden, bijvoorbeeld over Fries erfgoed en de positie en status van de Friese taal. Deze evalueren ze tijdens een tweede landelijke bijeenkomst op 8 januari 2026. Vanaf januari beproeven leraren andere inhouden, zoals ervaringen opdoen met creatief taalgebruik en Friese literatuur.  

Daarna volgt een slotdag met eindevaluatie op 9 april 2026. Tussentijds bezoeken we de scholen en organiseren we voor leraren online vragenuren en uitwissel- en inspiratiesessies om kennis, goede praktijken en materialen te delen. 
Parallel aan het traject met leerlingen en leraren, praten we met schoolleiders over wat nodig is om de conceptexamenprogramma’s (en -syllabi) goed te laten landen in de klas en in de school. En wat daar ook landelijk voor nodig is.

Voor vmbo-bb en -kb

Voor vmbo-bb en -kb geldt dat op dit moment het vak Friese taal en cultuur niet wordt aangeboden. In 2025-2026 start Ynsicht het vak met meer dan 50 leerlingen op vmbo-bb en -kb in leerjaar 3. Met de leraren van deze school stellen we een passend programma op waarin leerlingen culturele ervaringen opdoen, de taalvaardigheden beoefenen in beroepsgerichte contexten en leren over Fries erfgoed in hun eigen omgeving.  

Komen tot definitieve conceptexamenprogramma’s

Vanaf april wegen we alle feedback zorgvuldig, bespreken deze met betrokken partijen en scherpen vervolgens de conceptexamenprogramma’s aan. Waar nodig past het College voor Toetsen en Examens ook de conceptsyllabi aan.